*English version below*
Halló OLS samfélag!
Íslenska er sérstakt tungumál með djúpar rætur sem tengjast fornu máli víkinganna. Þrátt fyrir að mörg tungumál hafi þróast mikið í gegnum aldirnar, hefur íslenska haldið sterkum tengslum við fornnorrænu, sem var tungumál víkingaaldar. Í þessari bloggfærslu munum við skoða hvernig fornnorræna hefur haft áhrif á íslenskuna í dag, hvað hefur haldist óbreytt og hvernig þessi tengsl við fortíðina auðga íslenska menningu og sjálfsmynd.
Líkt og tíminn hafi staðið í stað
Eitt af því sem gerir íslensku einstaka er hversu lítil þróun hefur orðið á tungumálinu frá því að landnám Íslands hófst á 9. öld. Forn handrit eins og Íslendingasögur, sem voru skrifuð á 13. öld, eru enn læsileg fyrir nútíma Íslendinga. Þó að smávægilegar breytingar hafi orðið í stafsetningu og framburði, eru grunnhugtök, orðaforði og beygingarkerfi enn mjög svipuð því sem var notað í fornnorrænu.
Fallbeygingarkerfið: Óbreytt frá víkingaöld
Íslenska hefur haldið sínu flókna fallbeygingarkerfi sem á rætur sínar að rekja til fornnorrænu. Nafnorð, lýsingarorð og fornöfn beygjast eftir fjórum föllum: nefnifalli, þolfalli, þágufalli og eignarfalli. Þessi fallbeygingakerfi eru mjög líkt því sem var notað í fornnorrænu og er enn daglegt brauð í nútímaíslensku.
Dæmi um orð sem haldist hafa óbreytt í beygingu:
- Maður (maðurinn, mann, manni, manns) – Beygingar þessarar sömu orðar er að finna í fornnorrænum textum, og beygingin er sú sama og notuð er í dag.
Orðaforði úr víkingatímanum
Mörg íslensk orð sem notuð eru í dag eiga rætur að rekja til fornnorrænu. Orð sem lýsa náttúrunni, fjölskyldutengslum og daglegum hlutum hafa haldist óbreytt í gegnum aldirnar. Dæmi um algeng orð sem koma beint frá fornnorrænu eru:
- Jörð (land, jarðvegur)
- Ár (fljót)
- Hús (bygging eða heimili)
Þessi orð, sem víkingarnir notuðu, eru enn stór hluti af orðaforða íslenskunnar í dag.
Sagnir og beygingar: Forn tungumál í nútímasamhengi
Íslenskar sagnir, sérstaklega sterk- og veikbeygðar sagnir, hafa varðveist frá fornnorrænu. Beygingakerfi sagna er ein af þeim þáttum íslenskunnar sem hefur haldist hvað mest óbreytt frá fornu máli.
Dæmi um sterka beygingu sagna úr fornnorrænu sem er enn notuð í dag:
- Að fara (fer, fór, farið) – Beygingarformið er óbreytt frá víkingatímanum og notað eins í nútímaíslensku.
Fornheiti og nýyrði: Hvernig íslenska þróast í samspili við fortíðina
Þó að íslenskan hafi haldist næstum óbreytt, hefur tungumálið einnig þurft að laga sig að nútímanum. Það er gert í gegnum myndun nýyrða, sem oft eru byggð á fornnorrænum rótum. Þegar ný orð eru búin til fyrir tækninýjungar eða nútíma hugtök, er oft leitað til fornheita eða grunnhugtaka úr fornnorrænu.
Dæmi um nýyrði sem byggjast á fornu máli eru:
- Sjónvarp (myntað úr "sjón" og "varpa", byggt á fornnorrænum hugtökum).
- Tölva (nýyrði myndað fyrir "computer", en með tengingu við orð sem notuð voru í fornnorrænu, eins og tala).
Þessi nýyrði halda tengslum við fortíðina á meðan þau laga íslenskuna að nútímaheiminum.
Áhrif íslenskra sagna á nútímamálið
Íslendingasögurnar, sem voru skrifaðar á miðöldum, eru ekki bara hluti af íslenskri menningu heldur einnig grunnur að því hvernig íslenska er notuð í dag. Orðatiltæki, lýsingar og söguleg hugtök sem koma fram í þessum sögum eru enn notuð í daglegu tali Íslendinga.
Dæmi:
- „Maður er manns gaman“ – Þetta orðatiltæki frá miðöldum er enn notað í nútímaíslensku og þýðir að menn njóti samveru annarra.Áhrif fornnorrænu á íslenskuna eru ótrúlega sterk og hafa haldist óbreytt í margar aldir. Þessi tengsl milli fortíðar og nútímans gera íslenskuna einstaka meðal nútímatungumála og leyfa Íslendingum að viðhalda sterkri menningarlegri sjálfsmynd. Með því að læra íslensku færð þú ekki aðeins tök á nútímamáli heldur líka innsýn í forna sögu og menningu sem hefur mótað Ísland í gegnum aldirnar.
Hefur þú rekist á orð eða setningar í íslensku sem minna þig á forna tíð? Deildu þeim með okkur í athugasemdum!
---
Íris Líf, OLS Community Manager – Icelandic