Kurżità dwar il-gżejjer Maltin hija li ix-xenarji mill-isbaħ ta’ dan il-pajjiż ċkejken minn dejjem lemħu l-għajn ta’ artisti internazzjonali fosthom poeti, pitturi u skulturi.
Nibda billi nsemmi l-kapolavuri ta’ Mattia Preti fuq is-soqfa tal-Kon Katidral ta’ San Ġwann fil-kapitali Maltija, Il-Belt Valletta. Ma jonqosx ukoll, fl-istess Katidral, ix-xogħol ta’ Caravaggio. Il-pittura magħrufa tax-xena ta’ Qtugħ ir-Ras San Ġwann il-Battista (The Beheading of St John the Baptist) hija xempju tat-teknika tal-chiaroscuro ta’ dan l-artist.
Fid-dar tal-familja nobbli DePiro il-Belt Valletta, li llum hija miftuħa għall-pubbliku, ħa ssibu ritratt impitter tal-poeta Lord Byron. Byron għamel xi żmien jgħix il-Belt ispirat mill-ibħra Maltin u il-fortizzi li jipproteġi l-ibliet tagħna fil-kitbiet tiegħu.
Fid-dinja kontemporanja ma jonqosx li nsemmu il-kontribut ta’ Malta fil-films. Bħal ħafna artisti fl-antik, bosta diretturi taċ-ċinema għażlu lill-Malta bħala l-gżira ideali għall-films tagħhom. Minkejja li l-industrija tal-films splodiet bil-kbir biss f’dawn l-aħħar snin, hija industrija li ilha teżisti fuq il-gżejjer Maltin u li filfatt għalqet mitt sena fl-2025. Mitt sena ta’ produzzjoniet kemm lokali u internazzjonali li saru fi xtutna.
Ħa nsemmi titli li żgur tafuhom. Nibdew bis-serje ta’ Gladiator mid-direttur Ridley Scott. Kemm l-ewwel kapitlu ta’ din l-istorja u t-tieni wieħed inġibdu Malta f’set inkredibbli fl-Irnella li nbena mill-idejn kapaċi ta’ mastrudaxxi Maltin.
Malta kienet popolari ħafna mal-koppja Brad Pitt u Angelina Jolie. Tant hu hekk li kienu ukoll investew fi propjeta privata fil-gżira ta’ Għawdex. Pitt ġie Malta fuq xogħol bosta drabi fosthom għall-ġbid tal-films Troy (2004) u World War Z (2013). Fl-2015 ħadem fuq film mal-ex mara tiegħu Angelina Jolie jismu By the Sea li nħadem kollu Għawdex.
Biex insemmi xi eżempji oħrjan li forsi tridu żżiduhom fil-lista tagħkom ta’ films li tridu taraw fil-ħin liberu hemm The Count of Monte Kristo (2002), Popeye (1980), Assassin’s Creed (2016) u Jurassic World: Rebirth (2025) fost ħafna oħrajn.
Imma la qegħdin fuq is-suġġett tal-films, naħseb li bix-xieraq nintroduċikom lil xi films lokali, minn diretturi Maltin li mhux biss inġibdu Malta imma juru t-talent ta’ atturi Maltin kif ukoll huma miktuba bil-Malti. Naħseb li jekk intom akkaniti taċ-ċinema, żgur li tieħdu pjaċir tisimaw u tippratikaw xi ftit il-Malti billi taraw dawn il-films.
Dan il-film ta’ Rebecca Cremona huwa bbażat fuq storja vera li seħħet ftit snin qabel l-għamla tal-film. Traġedja fuq il-baħar li laqtet familja Xlukkajra u li ħasdet il-pajjiż għal ġimgħat sħaħ u li għadna niftakruha sal-lum.

Cremona tirrakkonta l-istorja f’dettall bil-għajnuna ta’ atturi lokali u internazzjonali li libsu ż-żarbun tal-Maltin involuti f’din l-istorja li spiċċat ħadet magħħa ħajjet tifel ċkejken.
Film li huwa wkoll xhieda ċara tan-natura bilingwi tal-pajjiż. Fih ħa taraw ħafna dak li nsejħulu “code-switching” jiġifieri l-ħeffa li biha l-Maltin jaqilbu mill-Malti għall-Ingliż tul l-istess konversazzjoni. Dan mhux biss minħabba n-neċessità tal-użu tal-Ingliż mal-barranin li jgħixu Malta imma anke minħabba li l-lingwa Ingliża hija waħda mill-lingwi uffiċjali ta’ Malta u tintuża ta’ kuljum.
F’Simshar ħa tieħdu idea tal-ħajja ta’ kuljum ta’ sajjied minn Marsaxlokk u l-perikli li dan ix-xogħol iġib miegħu. Is-sajd huwa parti integrali mill-ekonomija ta’ Malta u Marsaxlokk għadu sal-lum jattira bosta turisti għal ikla ħut friska max-xatt ta’ dan il-villaġġ.
Dan il-film satiriku joħroġ biċ-ċar aspetti soċjali tal-ħajja Maltija u anke joħloq kuntrast bejn nies li ġejjin minn klassijiet soċjali differenti f’Malta.

Il-film huwa ta’ Keith Albert Tedesco u fost l-atturi naraw prestazzjonijiet minn uħud mill-aqwa atturi ta’ Malta bħalissa bħal Simone Spiteri u Ruth Borg. Insegwu l-istejjer ta’ tlett gruppi ta’ nies li b’xi mod jew ieħor jispiċċaw f’ħajjet xulxin u naraw kif l-istorja tiżvolġi b’mod assolutament mhux mistenni…
Minkejja li “Ciao” hija kelma Taljana, hija waħda li daħlet sew fil-lingwa Maltija minħabba l-influwenza tal-kultura Taljana u tal-ilsien Taljan f’Malta. Il-gżejjer tagħna mhumiex biss qrib ħafna l-Italja ġeografikament imma kulturalment u soċjalment ukoll. Nixbħu ħafna lit-Taljani fil-kċina tagħna, fl-imġieba tagħna u anke fil-mod kif nesprimu ruħna. Fil-fatt “Ciao” hija il-kelma li nużaw ta’ spiss biex insellmu lil xulxin fi tmiem konversazzjoni.
Storja li tikxef il-fanatiċiżmu politiku tal-Maltin. Limestone Cowboy isegwi protagonist li forsi nistgħu niddeskrivuh bħala delużjonali u li daħħalha f’moħħu li ħa joħroġ għall-politika u jirbaħ l-elezzjoni.

Minkejja li din hija storja fittizja, mhux l-ewwel darba li rajna kif is-saħna politika telgħet għal ras bosta nies Maltin li minkejja li m’għandhom l–ebda sfond jew għarfien politiku ħarġu għall-elezzjoni u qasmu maċ-ċittadini ideat ta’ barra minn hawn.
Dan il-film ta’ Abigail Mallia jirrakkonta l-istorja ta’ Karist b’tali mod li dawn l-aspetti kulturali Maltin marbuta mal-politika u r-reliġjon joħorġu ċar kristall u naraw kif sal-lum jitħalltu flimkien u jaffettwaw il-progress soċjali ta’ Malta.
Limestone Cowboy ġie milqugħ tajjeb ħafna u rċieva kassifikazzjoni ta’ erba’ stilel fuq Letterboxd.
Fl-aħħar nett ħa nerġgħu lura għall-baħar u s-sajd bil-film Luzzu. Dan huwa film riċenti li intwera ukoll fil-festival tal-films Sundance dakinhar tad-29 ta’ Jannar 2021 u daħal ukoll fiċ-ċans li jirbaħ il-premju tal-Best Feature Film.

Il-film ta’ Alex Camilleri jsegwi l-istorja ta’ sajjied Malti li jasal jagħmel minn kollox biex ikun kapaċi jipprovdi il-ħobża ta’ kuljum lill-familtu: mara u tarbija ċkejkna li mhux qed tikber u tiżviluppa kif suppost.
F’dan il-film naraw aspett ieħor tal-ħajja fl-industrija tas-sajd li mhux biss tikxef il-perikli tax-xogħol imma anke x’jasal jagħmel dak li jkun peress li din mhux karriera li ddaħħal ħafna flus.
Ma nistax ma nsemmix il-prestazzjoni ikreddibli ta’ Jesmark Scicluna fl-irwol tal-protagonist tal-film. Interessanti li Scicluna fil-ħajja ta’ kuljum huwa verament sajjied allura tul il-prestazzjoni tiegħu seta’ joffri awtentiċiżmu lill-irwol tiegħu.
Sarah, OLS Community Manager - Maltese